Vì sao dạy con kỹ năng quản lý cảm xúc lại quan trọng đến vậy?
Bạn đã bao giờ cảm thấy bất lực khi con yêu gào khóc, lăn ra sàn ăn vạ chỉ vì một món đồ chơi không được như ý? Hay lo lắng khi con thu mình lại, không chia sẻ bất cứ điều gì dù đang buồn bã? Đó là những khoảnh khắc mà kỹ năng quản lý cảm xúc trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Dạy con quản lý cảm xúc không chỉ là giúp con ‘ngoan hơn’ trong mắt người lớn, mà là trang bị cho con một trong những kỹ năng sống còn nhất.
Một đứa trẻ có trí tuệ cảm xúc (EQ) cao sẽ có khả năng:
- Xây dựng mối quan hệ tốt đẹp: Con dễ dàng kết bạn, thấu hiểu và hòa đồng với mọi người xung quanh.
- Học tập hiệu quả hơn: Con biết cách đối mặt với áp lực, sự thất vọng trong học tập và kiên trì hơn để đạt được mục tiêu.
- Sức khỏe tinh thần vững vàng: Con có khả năng tự xoa dịu bản thân, giảm thiểu nguy cơ mắc các vấn đề như lo âu, trầm cảm khi lớn lên.
- Giải quyết vấn đề tốt hơn: Thay vì bị cảm xúc tiêu cực nhấn chìm, con sẽ bình tĩnh tìm ra hướng giải quyết cho những xung đột, khó khăn.
Hiểu được tầm quan trọng là một chuyện, nhưng câu hỏi lớn nhất của nhiều bậc phụ huynh vẫn là: “Vậy chúng ta cần bắt đầu từ đâu?”. Hành trình này không hề phức tạp như bạn nghĩ, nó bắt đầu từ những điều giản dị và gần gũi nhất trong chính gia đình bạn.
Bố mẹ cần bắt đầu từ đâu? 4 bước nền tảng không thể bỏ qua
Hành trình dạy con về cảm xúc giống như xây một ngôi nhà, cần một nền móng vững chắc. Dưới đây là 4 bước đầu tiên, cũng là 4 trụ cột quan trọng nhất mà bất kỳ bố mẹ nào cũng có thể bắt đầu ngay hôm nay.
Bước 1: Bắt đầu từ chính bố mẹ – làm một tấm gương sáng
Trước khi dạy con bất cứ điều gì, chúng ta cần nhìn lại chính mình. Trẻ em học hỏi bằng cách quan sát và bắt chước. Cách bố mẹ phản ứng với sự tức giận, nỗi buồn hay sự thất vọng hàng ngày chính là bài học trực quan và sâu sắc nhất cho con. Bạn không thể yêu cầu con bình tĩnh trong khi chính bạn lại la hét khi tắc đường.
Bố mẹ có thể làm gì?
- Tự gọi tên cảm xúc của mình: Thay vì im lặng gồng mình, hãy nói ra cảm xúc của bạn một cách lành mạnh. Ví dụ: “Bố đang cảm thấy hơi bực mình vì công việc hôm nay không suôn sẻ”, hoặc “Mẹ đang hơi buồn vì nhớ bà ngoại”. Điều này cho con thấy rằng người lớn cũng có cảm xúc và việc thể hiện chúng ra là hoàn toàn bình thường.
- Thể hiện cách xử lý cảm xúc tích cực: Khi tức giận, hãy cho con thấy bạn đang làm gì để bình tĩnh lại. “Bố cần hít thở sâu vài hơi”, “Mẹ sẽ đi dạo một lát cho khuây khỏa”. Con sẽ học được những chiến lược đối phó lành mạnh này từ bạn.
- Xin lỗi khi mắc sai lầm: Nếu bạn lỡ nổi nóng với con, hãy dũng cảm xin lỗi. “Mẹ xin lỗi vì đã lớn tiếng với con. Lúc đó mẹ đã rất mệt và tức giận, nhưng đáng lẽ mẹ không nên làm vậy.” Điều này dạy con về trách nhiệm và cách hàn gắn mối quan hệ.
Bước 2: Giúp con gọi tên chính xác cảm xúc của mình
Một đứa trẻ la hét có thể đang cảm thấy tức giận, thất vọng, xấu hổ, hay thậm chí là đói và mệt. Chúng chưa có đủ vốn từ vựng và sự tự nhận thức để phân biệt các cảm xúc phức tạp này. Nhiệm vụ của bố mẹ là trở thành “người phiên dịch cảm xúc” cho con.
Bố mẹ có thể làm gì?
- Quan sát và mô tả: Khi thấy con có biểu hiện lạ, hãy giúp con gọi tên nó. “Trông con có vẻ đang tức giận vì bạn không cho con mượn đồ chơi phải không?”, “Mẹ thấy con ngồi một mình, có phải con đang cảm thấy buồn không?”.
- Sử dụng sách, thẻ hình ảnh về cảm xúc: Đọc sách cùng con về các nhân vật trải qua nhiều cung bậc cảm xúc khác nhau là một cách tuyệt vời. Bạn cũng có thể dùng các thẻ hình mặt cười, mặt mếu, mặt giận dữ… để giúp con nhận diện và gọi tên cảm xúc dễ dàng hơn.
- Tạo ra một “từ điển cảm xúc” phong phú: Đừng chỉ dừng lại ở “vui, buồn, giận”. Hãy mở rộng vốn từ cho con với những từ như: thất vọng, háo hức, lo lắng, tự hào, ghen tị, bối rối… Càng có nhiều từ để diễn tả, con càng hiểu rõ hơn về thế giới nội tâm của mình.
Bước 3: Công nhận và thấu cảm với mọi cảm xúc của con
Đây là bước cực kỳ quan trọng để xây dựng sự tin tưởng và kết nối sâu sắc với con. Công nhận cảm xúc không có nghĩa là đồng tình với hành vi sai trái. Nó đơn giản là cho con biết rằng: “Bố/mẹ hiểu con đang cảm thấy như vậy, và cảm xúc đó là được phép tồn tại”.
Những câu nói như “Nín đi, có gì đâu mà khóc!” hay “Con trai thì không được khóc nhè” sẽ vô tình gửi đi thông điệp rằng cảm xúc của con là sai trái, không quan trọng. Điều này khiến trẻ có xu hướng kìm nén hoặc che giấu cảm xúc, gây ra nhiều hệ lụy về sau.
Thay vào đó, hãy thử:
- Lắng nghe chân thành: Ngồi xuống ngang tầm mắt với con, nhìn vào mắt con và lắng nghe câu chuyện của con một cách trọn vẹn.
- Sử dụng những câu nói đồng cảm: “Ồ, bị bạn giành đồ chơi chắc là con tức giận lắm nhỉ.”, “Mẹ hiểu là con rất thất vọng vì chuyến đi chơi bị hủy.”, “Việc đó nghe có vẻ thật đáng sợ.”.
- Phân biệt cảm xúc và hành vi: Hãy cho con biết mọi cảm xúc đều được chấp nhận, nhưng không phải mọi hành vi đều được chấp nhận. Ví dụ: “Mẹ biết con đang tức giận, nhưng chúng ta không đánh người khác. Con có thể đấm vào chiếc gối này nếu con muốn.”
Bước 4: Cùng con tìm cách giải quyết vấn đề và xử lý cảm xúc
Sau khi con đã bình tĩnh hơn nhờ được thấu cảm, đây là lúc để dạy con những kỹ năng đối phó. Thay vì đưa ra giải pháp ngay lập tức, hãy khuyến khích con tự suy nghĩ.
Bố mẹ có thể làm gì?
- Xây dựng “Góc bình yên”: Tạo một góc nhỏ trong nhà với gối mềm, sách, đồ chơi xả stress… và dạy con rằng đó là nơi con có thể đến khi cảm thấy quá tải để bình tĩnh lại.
- Dạy các kỹ thuật đơn giản: Cùng con tập hít thở sâu (thổi bong bóng tưởng tượng), đếm đến 10, uống một cốc nước mát, ôm một con gấu bông…
- Gợi mở các hướng giải quyết: “Lần tới khi con tức giận với em, thay vì đẩy em, con có thể làm gì khác?”, “Nếu con buồn vì nhớ bạn, chúng ta có thể làm gì để con cảm thấy tốt hơn? Viết thư cho bạn nhé?”. Việc này giúp con phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề và cảm thấy tự chủ hơn.
Những sai lầm phổ biến bố mẹ cần tránh
Trên hành trình này, đôi khi chúng ta sẽ mắc sai lầm. Nhận biết chúng là bước đầu tiên để thay đổi:
- Phớt lờ hoặc xem nhẹ cảm xúc của con: “Chuyện nhỏ ấy mà, đừng bận tâm.”
- Trừng phạt con vì cảm xúc của chúng: “Nếu còn khóc nữa là mẹ phạt!”
- So sánh cảm xúc của con với người khác: “Xem kìa, bạn có khóc đâu.”
- Cố gắng đánh lạc hướng ngay lập tức: Dùng bánh kẹo, điện thoại để con nín khóc mà không tìm hiểu nguyên nhân sâu xa.
Lời kết
Dạy con kỹ năng quản lý cảm xúc là một hành trình dài hơi, đòi hỏi sự kiên nhẫn, thấu cảm và nhất quán từ bố mẹ. Nó không phải là một đích đến, mà là một quá trình đồng hành, học hỏi và trưởng thành cùng con mỗi ngày. Bằng cách bắt đầu từ việc làm gương, giúp con gọi tên cảm xúc, công nhận chúng và cùng con tìm giải pháp, bạn đang trao cho con món quà vô giá – một nền tảng vững chắc cho một cuộc sống hạnh phúc và thành công sau này. Hãy bắt đầu ngay hôm nay, từ những cuộc trò chuyện nhỏ nhất, bạn nhé.
