Mùa đông đến mang theo không khí se lạnh, những ngày lễ hội ấm cúng, nhưng cũng là thời điểm mà bệnh cảm lạnh trở thành ‘vị khách không mời mà đến’ của nhiều gia đình. Những triệu chứng khó chịu như hắt hơi, sổ mũi, đau họng, và mệt mỏi không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe mà còn làm gián đoạn các hoạt động thường ngày của chúng ta. Tuy nhiên, cảm lạnh không phải là một số phận định sẵn cho mùa đông. Với những kiến thức và mẹo vặt hữu ích, bạn hoàn toàn có thể chủ động bảo vệ bản thân và những người thân yêu khỏi căn bệnh phiền toái này. Kênh Đời Sống sẽ cùng bạn khám phá những bí quyết toàn diện để phòng tránh cảm lạnh mùa đông, giúp bạn tận hưởng trọn vẹn một mùa đông khỏe mạnh và ấm áp!
Hiểu rõ về cảm lạnh: Kẻ thù thầm lặng của mùa đông
Trước khi tìm cách phòng tránh, chúng ta cần hiểu rõ về kẻ thù mang tên cảm lạnh. Cảm lạnh thông thường (common cold) là một bệnh nhiễm trùng đường hô hấp trên do virus gây ra, phổ biến nhất là Rhinovirus. Khác với cúm (influenza) do virus cúm gây ra với triệu chứng nặng hơn, cảm lạnh thường nhẹ hơn nhưng lại rất dễ lây lan và tái phát.
Tại sao cảm lạnh lại phổ biến vào mùa đông?
- Thời tiết lạnh: Không phải do bản thân cái lạnh trực tiếp gây bệnh, mà vì không khí lạnh và khô làm đường hô hấp dễ bị tổn thương, tạo điều kiện thuận lợi cho virus xâm nhập và phát triển.
- Ở trong nhà nhiều hơn: Vào mùa đông, mọi người có xu hướng ở trong nhà, nơi không gian kín và gần gũi nhau hơn, làm tăng khả năng lây truyền virus từ người sang người qua các giọt bắn khi ho, hắt hơi hoặc chạm vào các bề mặt nhiễm virus.
- Độ ẩm thấp: Không khí khô trong nhà và ngoài trời cũng có thể làm khô niêm mạc mũi và họng, giảm khả năng tự bảo vệ của cơ thể.
Hiểu được những yếu tố này là bước đầu tiên để chúng ta xây dựng một chiến lược phòng chống hiệu quả.
Vệ sinh cá nhân: Lá chắn đầu tiên chống lại virus
Đơn giản nhưng lại vô cùng hiệu quả, vệ sinh cá nhân đúng cách là tuyến phòng thủ hàng đầu giúp ngăn chặn sự lây lan của virus cảm lạnh.
Rửa tay đúng cách và thường xuyên
Bàn tay là cầu nối chính đưa virus từ môi trường bên ngoài vào cơ thể chúng ta (qua mắt, mũi, miệng). Rửa tay đúng cách có thể loại bỏ tới 90% vi khuẩn và virus gây bệnh. Hãy biến việc rửa tay thành thói quen không thể thiếu, đặc biệt là vào các thời điểm sau:
- Trước và sau khi ăn.
- Sau khi đi vệ sinh.
- Sau khi ho, hắt hơi hoặc xì mũi.
- Sau khi chạm vào các bề mặt công cộng (tay nắm cửa, nút bấm thang máy, tiền bạc…).
- Sau khi tiếp xúc với người bệnh.
Mẹo rửa tay chuẩn y tế: Dùng xà phòng và nước sạch, chà xát ít nhất 20 giây (tương đương với hát hai lần bài “Chúc mừng sinh nhật”). Nếu không có xà phòng và nước, hãy sử dụng dung dịch rửa tay khô có ít nhất 60% cồn.
Tránh chạm tay lên mặt
Đây là một thói quen tưởng chừng vô hại nhưng lại là con đường ngắn nhất để virus xâm nhập vào cơ thể. Virus cảm lạnh có thể tồn tại trên các bề mặt trong vài giờ, thậm chí vài ngày. Khi bạn chạm vào bề mặt nhiễm virus rồi đưa tay lên mắt, mũi, miệng, virus sẽ dễ dàng đi vào đường hô hấp và gây bệnh. Hãy tập ý thức hạn chế tối đa việc chạm tay lên mặt.
Che miệng khi ho, hắt hơi
Khi ho hoặc hắt hơi, các giọt bắn chứa virus có thể phát tán xa tới vài mét. Để ngăn chặn sự lây lan này, hãy luôn che miệng và mũi bằng khăn giấy, sau đó vứt bỏ khăn giấy ngay lập tức vào thùng rác có nắp đậy. Nếu không có khăn giấy, hãy ho hoặc hắt hơi vào khuỷu tay áo thay vì dùng bàn tay.
Chế độ dinh dưỡng khoa học: Nền tảng của hệ miễn dịch khỏe mạnh
Một hệ miễn dịch mạnh mẽ là “vũ khí” tối ưu giúp cơ thể chống lại virus cảm lạnh. Chế độ ăn uống cân bằng, đầy đủ dưỡng chất đóng vai trò then chốt trong việc duy trì và tăng cường sức đề kháng.
Tăng cường vitamin và khoáng chất
- Vitamin C: Nổi tiếng với khả năng tăng cường miễn dịch. Có nhiều trong cam, quýt, bưởi, ổi, kiwi, dâu tây, ớt chuông, bông cải xanh.
- Vitamin D: Có vai trò quan trọng trong việc điều hòa phản ứng miễn dịch. Nguồn cung cấp chính là ánh nắng mặt trời, cá béo (cá hồi, cá thu), lòng đỏ trứng, sữa và thực phẩm tăng cường vitamin D.
- Kẽm: Thiếu kẽm có thể làm suy yếu hệ miễn dịch. Kẽm có nhiều trong thịt đỏ, hải sản (hàu), đậu, hạt bí, các loại hạt.
- Selen: Một chất chống oxy hóa mạnh, hỗ trợ chức năng miễn dịch. Tìm thấy trong hạt Brazil, cá ngừ, thịt gà.
Ăn nhiều thực phẩm chống oxy hóa
Các chất chống oxy hóa giúp bảo vệ tế bào khỏi tổn thương, bao gồm cả các tế bào miễn dịch. Hãy bổ sung đa dạng các loại rau xanh đậm, trái cây mọng (việt quất, dâu tây, mâm xôi), các loại hạt và ngũ cốc nguyên hạt vào chế độ ăn hàng ngày.
Uống đủ nước
Nước giúp giữ ẩm niêm mạc mũi và họng, tạo hàng rào bảo vệ chống lại virus. Nó cũng giúp làm loãng đờm và chất nhầy, giúp cơ thể dễ dàng loại bỏ chúng. Hãy uống đủ 8-10 ly nước lọc mỗi ngày, có thể bổ sung thêm nước canh, trà thảo mộc ấm (trà gừng, trà mật ong chanh) để giữ ấm và làm dịu cổ họng.
Hạn chế đường và thực phẩm chế biến sẵn
Đường có thể làm suy yếu tạm thời chức năng của các tế bào bạch cầu, khiến cơ thể dễ bị tấn công bởi virus hơn. Thực phẩm chế biến sẵn thường thiếu hụt dưỡng chất cần thiết và chứa nhiều chất phụ gia không có lợi cho sức khỏe.
Giữ ấm cơ thể: Bí quyết đơn giản nhưng hiệu quả
Giữ ấm là một trong những cách đơn giản nhất để phòng tránh cảm lạnh vào mùa đông. Mặc dù lạnh không trực tiếp gây ra cảm lạnh, nhưng nhiệt độ thấp có thể làm giảm khả năng miễn dịch của cơ thể, đặc biệt là ở đường hô hấp trên.
Mặc đủ ấm theo nguyên tắc nhiều lớp
Khi ra ngoài trời lạnh, hãy mặc nhiều lớp quần áo để cơ thể dễ dàng điều chỉnh nhiệt độ. Lớp trong cùng nên là chất liệu thấm hút mồ hôi, lớp giữa để giữ nhiệt, và lớp ngoài cùng chống gió, nước. Đừng quên áo khoác ấm, khăn quàng cổ, mũ, găng tay, đặc biệt khi nhiệt độ xuống thấp hoặc khi bạn phải ra ngoài trời lâu.
Giữ ấm các vùng nhạy cảm
Các vùng như cổ, ngực, bàn chân, và đầu là những nơi dễ bị mất nhiệt và dễ bị nhiễm lạnh nhất. Hãy chú ý giữ ấm các vùng này:
- Cổ: Luôn quàng khăn ấm khi ra ngoài hoặc khi ngủ trong phòng có nhiệt độ thấp.
- Bàn chân: Mang tất ấm, đặc biệt là khi ngủ. Tránh đi chân trần trên nền nhà lạnh.
- Đầu và tai: Đội mũ hoặc bịt tai khi ra ngoài trời gió lạnh.
Chọn chất liệu vải phù hợp
Ưu tiên các chất liệu giữ nhiệt tốt như len, nỉ, lông cừu hoặc các loại vải tổng hợp chuyên dụng cho mùa đông. Tránh các chất liệu cotton ẩm ướt sát da khi trời lạnh vì chúng có thể làm tăng tốc độ mất nhiệt.
Môi trường sống trong lành: Ngôi nhà an toàn
Ngôi nhà là nơi chúng ta dành phần lớn thời gian, vì vậy việc tạo dựng một môi trường sống sạch sẽ và trong lành là yếu tố quan trọng để phòng ngừa cảm lạnh.
Thông gió hợp lý
Vào mùa đông, chúng ta thường có xu hướng đóng kín cửa để giữ ấm, nhưng điều này lại làm không khí trong nhà tù đọng, tạo điều kiện cho virus và vi khuẩn phát triển. Hãy mở cửa sổ vài phút mỗi ngày, đặc biệt là vào buổi trưa khi trời ấm hơn, để không khí lưu thông và làm mới không gian sống. 
Kiểm soát độ ẩm trong nhà
Không khí khô vào mùa đông có thể làm khô niêm mạc hô hấp, khiến bạn dễ bị cảm lạnh hơn. Sử dụng máy tạo độ ẩm có thể giúp duy trì độ ẩm lý tưởng trong nhà (khoảng 40-60%), giúp đường hô hấp hoạt động hiệu quả hơn. Tuy nhiên, hãy vệ sinh máy tạo độ ẩm thường xuyên để tránh vi khuẩn và nấm mốc phát triển.
Vệ sinh đồ đạc và bề mặt thường xuyên
Tay nắm cửa, công tắc đèn, điện thoại, điều khiển TV, mặt bàn… là những nơi virus có thể tồn tại và lây truyền. Hãy thường xuyên lau chùi và khử trùng các bề mặt này, đặc biệt nếu trong nhà có người đang bị bệnh.
Lối sống lành mạnh: Tăng cường sức đề kháng tổng thể
Bên cạnh những biện pháp trực tiếp, một lối sống lành mạnh toàn diện là chìa khóa để xây dựng một hệ miễn dịch vững chắc, giúp bạn chống lại cảm lạnh và nhiều bệnh tật khác.
Ngủ đủ giấc
Giấc ngủ là thời gian cơ thể phục hồi và tái tạo năng lượng. Thiếu ngủ mãn tính có thể làm suy yếu hệ miễn dịch, khiến bạn dễ bị bệnh hơn. Người lớn nên ngủ đủ 7-9 giờ mỗi đêm, trẻ em cần nhiều hơn. Hãy tạo thói quen đi ngủ và thức dậy vào cùng một giờ mỗi ngày, kể cả cuối tuần.
Tập thể dục đều đặn
Vận động thể chất giúp tăng cường lưu thông máu, kích thích các tế bào miễn dịch hoạt động hiệu quả hơn. Không cần phải tập luyện quá sức, chỉ cần 30 phút đi bộ nhanh, đạp xe, bơi lội hoặc các bài tập aerobic vừa phải mỗi ngày đã có thể tạo ra sự khác biệt đáng kể. 
Quản lý căng thẳng
Căng thẳng mãn tính có thể giải phóng các hormone làm suy yếu hệ miễn dịch. Hãy tìm cách quản lý căng thẳng thông qua các hoạt động thư giãn như yoga, thiền, đọc sách, nghe nhạc, dành thời gian cho sở thích hoặc đơn giản là trò chuyện với bạn bè, người thân.
Các mẹo nhỏ khác để tăng cường phòng vệ
Ngoài các biện pháp trên, có một số mẹo nhỏ khác cũng góp phần đáng kể vào việc phòng tránh cảm lạnh hiệu quả:
- Súc miệng nước muối ấm: Giúp làm sạch và sát khuẩn vùng họng, giảm đau rát và loại bỏ virus bám dính. Thực hiện 2-3 lần mỗi ngày, đặc biệt sau khi đi ra ngoài về.
- Xông hơi mũi họng: Hơi nước ấm có thể giúp làm ẩm đường hô hấp, làm loãng đờm và giảm nghẹt mũi. Có thể thêm vài giọt tinh dầu tràm, bạc hà hoặc khuynh diệp để tăng hiệu quả.
- Uống trà thảo mộc: Trà gừng, trà mật ong chanh, trà hoa cúc không chỉ giúp giữ ấm mà còn có đặc tính kháng viêm, làm dịu cổ họng.
- Sử dụng máy lọc không khí: Nếu sống trong môi trường ô nhiễm hoặc có người bị dị ứng, máy lọc không khí có thể giúp loại bỏ bụi bẩn, phấn hoa và một số hạt virus trong không khí.
- Tránh khói thuốc lá: Khói thuốc lá làm tổn thương niêm mạc đường hô hấp, khiến bạn dễ bị nhiễm bệnh hơn.
- Bổ sung thực phẩm chức năng (nếu cần): Một số người có thể cần bổ sung vitamin C, D, kẽm hoặc các loại thảo dược như echinacea, keo ong dưới sự hướng dẫn của bác sĩ hoặc dược sĩ. Không tự ý sử dụng quá liều.
- Tiêm vắc-xin cúm hàng năm: Mặc dù vắc-xin cúm không phòng được cảm lạnh, nhưng nó giúp bạn tránh được bệnh cúm nặng hơn, thường bị nhầm lẫn với cảm lạnh. Giảm nguy cơ mắc cúm cũng giúp cơ thể không bị suy yếu, từ đó gián tiếp tăng khả năng chống lại các virus cảm lạnh khác.
Khi nào cần đi khám bác sĩ?
Phần lớn các trường hợp cảm lạnh đều có thể tự khỏi sau vài ngày hoặc một tuần. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, cảm lạnh có thể diễn biến nặng hơn hoặc là dấu hiệu của một bệnh lý khác nghiêm trọng hơn. Bạn nên đi khám bác sĩ nếu xuất hiện các triệu chứng sau:
- Sốt cao trên 38.5 độ C, đặc biệt là ở trẻ nhỏ.
- Các triệu chứng không cải thiện hoặc trở nên tệ hơn sau vài ngày.
- Khó thở, thở khò khè, đau ngực.
- Đau họng dữ dội, nuốt khó hoặc sưng hạch cổ.
- Đau đầu dữ dội, đau xoang hoặc đau tai.
- Ho kéo dài, ho có đờm xanh hoặc vàng.
- Triệu chứng ở trẻ sơ sinh hoặc trẻ nhỏ: sốt, bỏ bú, ngủ li bì, khó thở.
Đặc biệt đối với người lớn tuổi, người có bệnh nền (tiểu đường, bệnh tim mạch, hen suyễn…) hoặc người có hệ miễn dịch suy yếu, việc thăm khám bác sĩ sớm là rất quan trọng để tránh các biến chứng.
Chủ động bảo vệ sức khỏe cho một mùa đông ấm áp
Phòng tránh cảm lạnh mùa đông không phải là một nhiệm vụ bất khả thi, mà là một quá trình đòi hỏi sự chủ động và kiên trì trong việc duy trì các thói quen lành mạnh. Từ việc rửa tay sạch sẽ, ăn uống đủ chất, giữ ấm cơ thể, đến việc tạo môi trường sống trong lành và quản lý căng thẳng, mỗi hành động nhỏ đều góp phần xây dựng một “tấm khiên” vững chắc bảo vệ bạn và gia đình khỏi virus cảm lạnh.
Hãy nhớ rằng, sức khỏe là tài sản quý giá nhất. Bằng cách áp dụng những “thường thức đời sống” và “mẹo vặt hàng ngày” mà Kênh Đời Sống đã chia sẻ, bạn không chỉ phòng tránh được cảm lạnh mà còn nâng cao chất lượng cuộc sống tổng thể. Chúc bạn và gia đình có một mùa đông thật khỏe mạnh, an lành và tràn đầy niềm vui! 
