Trò chơi dân gian cho trẻ em: Khi tuổi thơ không chỉ là màn hình điện tử
Giữa cuộc sống hiện đại hối hả, khi những thiết bị điện tử thông minh đang dần chiếm lĩnh thời gian của con trẻ, có bao giờ bạn chợt hoài niệm về một tuổi thơ trong veo với những trưa hè rộn rã tiếng cười? Đó là tuổi thơ với những trò chơi giản dị nhưng chứa đựng cả một bầu trời ký ức. Trò chơi dân gian không chỉ là giải trí, đó là sợi dây kết nối thế hệ, là bài học đầu đời về sự sẻ chia, tinh thần đồng đội và sự khéo léo. Cùng Kênh Đời Sống quay ngược thời gian, trao cho con trẻ món quà tuổi thơ ý nghĩa với những trò chơi dân gian quen thuộc nhé!
Tại sao trò chơi dân gian vẫn là lựa chọn tuyệt vời cho trẻ?
Nhiều người cho rằng trò chơi dân gian đã lỗi thời, nhưng sự thật là những giá trị mà chúng mang lại thì không bao giờ cũ. Thay vì để con dán mắt vào màn hình, việc khuyến khích bé tham gia các trò chơi truyền thống sẽ mang lại những lợi ích không ngờ.
Phát triển thể chất toàn diện
Phần lớn các trò chơi dân gian đều yêu cầu sự vận động. Từ chạy, nhảy, bò, trườn trong trò “mèo đuổi chuột”, “bịt mắt bắt dê” đến sự phối hợp tay chân nhịp nhàng của “nhảy lò cò”, “nhảy dây”. Những hoạt động này giúp trẻ rèn luyện sức bền, sự dẻo dai, tăng cường hệ cơ xương và cải thiện khả năng giữ thăng bằng. Đây là cách vận động tự nhiên và vui vẻ nhất, giúp trẻ giải phóng năng lượng một cách tích cực.
Rèn luyện trí tuệ, cảm xúc và kỹ năng xã hội
Đừng nghĩ rằng trò chơi dân gian chỉ đơn thuần là vận động. Đằng sau đó là cả một quá trình rèn luyện trí não. Trò “ô ăn quan” đòi hỏi tư duy tính toán, chiến thuật. Trò “trốn tìm” giúp trẻ học cách quan sát, phán đoán. Khi tham gia trò chơi tập thể, trẻ học được cách tuân thủ luật chơi, biết thắng biết thua, biết chờ đến lượt và quan trọng hơn cả là học cách giao tiếp, hợp tác với bạn bè. Đây chính là những viên gạch đầu tiên xây dựng nên trí thông minh cảm xúc (EQ) và các kỹ năng xã hội cần thiết.
Gắn kết tình cảm gia đình và bạn bè
Còn gì tuyệt vời hơn khi cả gia đình cùng nhau chơi “kéo co” trong một buổi chiều mát, hay khi ba mẹ dạy con cách chơi “chơi chuyền”? Những khoảnh khắc đó tạo ra sợi dây gắn kết vô hình, giúp các thành viên thấu hiểu và yêu thương nhau hơn. Trò chơi dân gian cũng là cầu nối để trẻ dễ dàng làm quen và xây dựng tình bạn thân thiết trong xóm, trong lớp.
Gìn giữ nét đẹp văn hóa truyền thống
Mỗi trò chơi dân gian là một câu chuyện, một nét văn hóa đặc trưng của dân tộc Việt Nam. Những câu đồng dao trong “rồng rắn lên mây”, “nu na nu nống” không chỉ vui tai mà còn là di sản văn hóa phi vật thể quý báu. Dạy trẻ chơi những trò chơi này cũng là cách chúng ta gieo vào tâm hồn con trẻ tình yêu quê hương, đất nước và niềm tự hào về cội nguồn.
Tổng hợp 8 trò chơi dân gian quen thuộc dễ tổ chức cho bé
Dưới đây là danh sách những trò chơi tuổi thơ mà Kênh Đời Sống đã tổng hợp. Hầu hết đều rất đơn giản, không cần chuẩn bị cầu kỳ, phù hợp để chơi ở sân nhà, công viên hay trong các buổi dã ngoại gia đình.
1. Ô ăn quan (Cờ quan)
Đây là trò chơi trí tuệ kinh điển, giúp rèn luyện khả năng tính toán, tư duy chiến thuật và sự kiên nhẫn. Chỉ với một viên phấn và vài viên sỏi, bạn đã có thể tạo ra một “bàn cờ” đầy hấp dẫn.
- Số lượng người chơi: 2 người.
- Chuẩn bị: Phấn để vẽ bàn cờ, 52 viên sỏi nhỏ (hoặc đá, hạt me…).
- Cách chơi:
- Vẽ một hình chữ nhật lớn, chia thành 10 ô vuông nhỏ (gọi là ô dân), mỗi bên 5 ô. Vẽ thêm 2 hình bán nguyệt ở hai đầu (gọi là ô quan).
- Đặt vào mỗi ô dân 5 viên sỏi và mỗi ô quan 1 viên sỏi lớn (hoặc 10 viên sỏi nhỏ).
- Hai người chơi oẳn tù tì để xác định người đi trước. Người thắng sẽ chọn một ô dân bất kỳ ở phía mình, lấy hết sỏi trong ô đó và rải lần lượt vào các ô tiếp theo, mỗi ô 1 viên, theo hướng đã chọn (trái hoặc phải).
- Khi rải hết sỏi, nếu ô kế tiếp có sỏi, tiếp tục bốc và rải tiếp. Nếu ô kế tiếp là một ô trống, người chơi sẽ được “ăn” toàn bộ số sỏi ở ô ngay sau ô trống đó.
- Ván cờ kết thúc khi toàn bộ sỏi trong hai ô quan đã bị ăn hết. Ai có nhiều sỏi hơn người đó thắng.
2. Bịt mắt bắt dê
Một trò chơi vận động cực kỳ vui nhộn, mang lại tiếng cười sảng khoái cho cả nhóm. Trò chơi giúp rèn luyện khả năng định hướng, phán đoán qua thính giác và cảm nhận không gian.
- Số lượng người chơi: Từ 5 người trở lên.
- Chuẩn bị: Một chiếc khăn sạch để bịt mắt.
- Cách chơi:
- Cả nhóm đứng thành vòng tròn rộng. Chọn ra một người làm “người bắt dê” và bịt mắt lại.
- Những người còn lại là “dê”, đi xung quanh người bị bắt.
- Khi có hiệu lệnh, người bịt mắt bắt đầu đi tìm và bắt “dê”. Các “dê” có thể trêu chọc, tạo ra tiếng động để đánh lạc hướng nhưng phải luôn ở trong vòng tròn quy định.
- Khi người bịt mắt bắt được một “dê”, họ phải đoán xem đó là ai. Nếu đoán đúng, người bị bắt sẽ trở thành “người bắt dê” tiếp theo. Nếu đoán sai, trò chơi tiếp tục.
3. Rồng rắn lên mây
Trò chơi gắn liền với bài đồng dao quen thuộc, rèn luyện sự nhanh nhẹn, khéo léo và tinh thần đoàn kết để bảo vệ đồng đội.
- Số lượng người chơi: Từ 6 người trở lên.
- Chuẩn bị: Không gian rộng rãi.
- Cách chơi:
- Chọn một người làm “thầy thuốc” đứng riêng. Những người còn lại xếp thành một hàng dài, tay người sau nắm áo hoặc đặt lên vai người trước tạo thành “rồng rắn”. Người đứng đầu là đầu rồng.
- “Rồng rắn” vừa đi lượn quanh vừa đồng thanh hát: “Rồng rắn lên mây / Có cây xúc xắc / Có nhà hiển vinh / Hỏi thăm thầy thuốc / Có nhà hay không?”.
- Khi đến câu cuối, “rồng rắn” dừng lại trước mặt “thầy thuốc”. Thầy thuốc trả lời: “Thầy thuốc đi vắng!” hoặc một lý do nào đó. “Rồng rắn” lại đi và hát tiếp.
- Sau vài lần, thầy thuốc sẽ trả lời: “Có!”. Thầy thuốc hỏi: “Rồng rắn đi đâu?”. Cả đoàn đáp: “Đi xin thuốc cho con”. Thầy thuốc hỏi: “Con lên mấy?”. Cả đoàn đáp: “Con lên một, xin khúc đầu. Con lên hai, xin khúc giữa. Con lên ba, xin khúc đuôi”.
- Sau khi xin “khúc đuôi”, thầy thuốc sẽ tìm cách bắt người cuối cùng trong hàng. Người đứng đầu phải dang tay che chắn, cả đoàn phải di chuyển để đuôi không bị bắt, nhưng không được đứt hàng. Nếu thầy thuốc bắt được người cuối cùng, người đó sẽ phải ra làm thầy thuốc và trò chơi bắt đầu lại.
4. Kéo co
Trò chơi tập thể đề cao sức mạnh, sự bền bỉ và tinh thần đồng đội. Đây là trò chơi không thể thiếu trong các dịp hội hè, cắm trại.
- Số lượng người chơi: Càng đông càng vui, chia làm 2 đội đều nhau.
- Chuẩn bị: Một sợi dây thừng dài, chắc chắn. Phấn hoặc một vạch kẻ để làm ranh giới.
- Cách chơi:
- Vạch một đường thẳng ở giữa làm ranh giới. Hai đội xếp thành hai hàng dọc đối diện nhau, cùng nắm vào sợi dây thừng.
- Khi có hiệu lệnh của trọng tài, cả hai đội dùng hết sức kéo dây về phía mình.
- Đội nào kéo được đội đối phương qua vạch ranh giới của mình thì đội đó giành chiến thắng.
5. Nhảy lò cò
Một trò chơi đơn giản nhưng đòi hỏi sự khéo léo, khả năng giữ thăng bằng tuyệt vời. Bé có thể chơi một mình hoặc thi đấu cùng bạn bè.
- Số lượng người chơi: Từ 1 người trở lên.
- Chuẩn bị: Phấn vẽ, một vật nhỏ để ném (gọi là đồng chàm) như mảnh gạch, đá dẹt.
- Cách chơi:
- Dùng phấn vẽ các ô trên mặt đất theo nhiều hình dạng khác nhau (hình chữ nhật, xoắn ốc…). Đánh số thứ tự các ô.
- Người chơi đứng ở vạch xuất phát, ném đồng chàm vào ô số 1.
- Sau đó, người chơi nhảy lò cò (bằng một chân) qua các ô, bỏ qua ô có đồng chàm. Đến ô cuối cùng thì nhảy quay lại.
- Khi quay về, nhảy đến ô trước ô có đồng chàm thì dừng lại, nhặt đồng chàm lên và nhảy về vạch xuất phát.
- Nếu hoàn thành mà không bị phạm quy (chạm vạch, mất thăng bằng, ném đồng chàm ra ngoài), người chơi tiếp tục ném vào ô số 2 và lặp lại. Ai hoàn thành tất cả các ô trước là người thắng cuộc.
6. Chơi chuyền (Chơi chắt)
Trò chơi này đặc biệt được các bạn gái yêu thích, giúp rèn luyện sự khéo léo của đôi tay, sự nhanh nhạy của đôi mắt và khả năng phối hợp nhịp nhàng.
- Số lượng người chơi: Từ 2 người trở lên.
- Chuẩn bị: 10 que tre nhỏ (hoặc đũa) và một quả bóng nhỏ (hoặc quả cà, quả bưởi non).
- Cách chơi:
- Người chơi ngồi xuống đất, tung quả bóng lên không trung.
- Trong lúc bóng rơi xuống, nhanh tay nhặt một que chuyền rồi bắt lấy quả bóng. Lặp lại cho đến khi nhặt hết 10 que là qua bàn một.
- Tiếp tục với bàn hai (nhặt 2 que một lần), bàn ba (nhặt 3 que một lần)… cho đến hết bàn mười.
- Sau đó là các màn chuyền khó hơn như chuyền thẻ, chuyền chuyền… kèm theo các bài đồng dao như “Cây mốt, cây mai, lá trai, lá hến…”.
- Nếu làm rơi bóng hoặc nhặt sai số que, người chơi sẽ mất lượt. Ai hoàn thành tất cả các bàn trước sẽ chiến thắng.
7. Mèo đuổi chuột
Một trò chơi vận động vui nhộn khác, rèn luyện tốc độ, sự linh hoạt và khả năng ứng biến nhanh.
- Số lượng người chơi: Từ 10 người trở lên.
- Chuẩn bị: Không gian rộng và an toàn.
- Cách chơi:
- Chọn ra hai bạn, một làm “mèo” và một làm “chuột”. Những người còn lại nắm tay nhau tạo thành một vòng tròn lớn, giơ tay cao lên tạo thành các “hang”.
- “Mèo” và “chuột” đứng quay lưng vào nhau ở giữa vòng tròn.
- Khi mọi người bắt đầu hát bài đồng dao: “Mèo đuổi chuột / Mời bạn ra đây / Tay nắm chặt tay / Đứng thành vòng rộng / Chuột luồn lỗ hổng / Mèo chạy đằng sau / Thế rồi chú chuột / Lại đóng vai mèo / Co cẳng chạy theo / Bắt mèo hóa chuột”, “chuột” bắt đầu chạy, luồn lách qua các “hang”. “Mèo” phải chạy đuổi theo đúng đường “chuột” đã chạy.
- Những người đứng vòng tròn có thể hạ tay xuống để cản “mèo” và giúp “chuột”.
- Nếu “mèo” bắt được “chuột”, hai người sẽ đổi vai cho nhau. Nếu chạy một lúc lâu mà “mèo” vẫn không bắt được “chuột”, có thể đổi cặp người chơi khác.
8. Trốn tìm (Năm mười)
Trò chơi quen thuộc trên toàn thế giới nhưng vẫn luôn có sức hấp dẫn đặc biệt. Trò chơi giúp trẻ phát triển khả năng quan sát, phán đoán và sự kiên nhẫn.
- Số lượng người chơi: Từ 3 người trở lên.
- Chuẩn bị: Một không gian có nhiều chỗ ẩn nấp.
- Cách chơi:
- Oẳn tù tì để chọn ra một người đi tìm.
- Người đi tìm sẽ úp mặt vào một gốc cây hoặc bờ tường, nhắm mắt lại và đếm: “Năm, mười, mười lăm, hai mươi… một trăm!”. Trong lúc đó, những người khác nhanh chóng tìm chỗ trốn.
- Đếm xong, người tìm hô to: “Ai chưa trốn xong tôi đi tìm!” và bắt đầu đi tìm.
- Khi phát hiện ra ai đó, người tìm phải chạy về chỗ “bị” (nơi úp mặt đếm ban đầu) và hô to: “Keng [tên người bị phát hiện]!”.
- Người bị phát hiện cũng có thể chạy đua về chỗ “bị”. Nếu về trước người tìm và hô “Keng!”, người đó sẽ được cứu và không phải đi tìm ở vòng sau.
- Người đầu tiên bị “keng” sẽ phải đi tìm ở lượt chơi tiếp theo.
Lời kết
Chỉ với những vật dụng đơn giản, thậm chí là không cần gì cả, chúng ta có thể mang cả một thế giới tuổi thơ sinh động và đầy ắp tiếng cười đến cho con trẻ. Thay vì một món đồ chơi đắt tiền hay một chiếc máy tính bảng, hãy dành thời gian để cùng con chơi những trò chơi dân gian. Đó không chỉ là cách giúp con phát triển toàn diện mà còn là cách để xây dựng những ký ức gia đình ấm áp, bền chặt. Kênh Đời Sống tin rằng, những khoảnh khắc vui đùa hồn nhiên ấy sẽ là hành trang vô giá theo con đi suốt cuộc đời, giúp cuộc sống của cả gia đình trở nên dễ dàng và ý nghĩa hơn.
